چمر یا چمریونه آیین سوگواری در قوم لر

چمر در لغت نامه های مختلف تعاریفی مختلف در مقابل واژه چمر نوشته شده است.در فرهنگ مردوخ،چمر به معنی ،چنیر،حلقه و دایره آمده است.چمری خم به دهل عزا گفته شده است. در فرهنگ حال نوشته شده است که چمر یعنی مویه کردن بر بر مرده وچمر یعنی رقص دسته جمعی برای متوفی همراه با مویه و شیون .در فرهنگ دهخدا هم آمده است چمر یعنی آشکار ،پیدا و روشن. به طور کلی واژه چمر می توانداز کلماتی مانند(چه مه ره )یعنی چشم به راه و منتظر کسی یا مساوی بودن ویا چم وچمانن به معنای خم وخم شدن کنایه از خم شدن پشت براثر غم گرفته شده باشد.   افزون بر تعاریفی که در مورد چمر نقل شده است.تعاریفی به صورت گوناگون در درون آن پیداست.تعاریفی مانند ،حلقه بستن برای عذا،پاکوفتن و داد و بیداد کردن برای متوفی،پشت خم کردن برای نشان دادن ناراحتی از مرگ کسی که از دست رفته و همچنین چشم به راه بودن صاحبان عزا برای رسیدن کسانی که در این مراسم شرکت می کنند.چمر،گونه ای از مراسم ویژه سنتی و نمایش آیینی است که در گروه تعزیه به حساب می آید.آهنگ عزای چمر که با ساز و دهل نواخته می شود در زبان مردم به چمر یا چمریانه مشهور است.از این آهنگ ،غیر از عزا برای خبر کردن مردم در در ماه محرم و گرد آوردن آن ها در برگزاری مراسم استفاده می شود. در ایران و فنینیقیه و اسکندریه از این بعد از برداشت گندم و خشک شدن گیاهان برداشت شده انجا شده است و گفته اند مراسم چمر بی ارتباط با سوگ سیاوش در ایران و سوگ آدونیس در فینیقیه و اسکندریه نیست. مراسمم چمر بیشتر برای مردان و انسان های با نام ونشان خانواده های لر برگزار می گردد.به این صورت که پس از سه روز تا یک هفته از مرگ کسی که برایش چمر گرفته اند،صاحبان عزا ،پیک هایی را به طایفه های دور و نزدیک می فرستند وآن ها را برای شرکت در مراسم دعوت می کنند. چمر با صف بستن زنان مویه گو وهمراهی ساز دهل با زنان و شا عران محلی شروع می شود.این شاعران را که آن ها را بئیوش می نامند ،با آهنگ خاصی اشعاری دو صدایی و چند صدایی در وصف متوفی و کار های نیکی که کرده است سر می دهد. چمرآهنگ و موسیقی غمگینی است که در هنگام در گذشت بزرگ ایل و طایفه در استان لرستان نواخته می شود.به طور کلی مقام های سوگواری در موسیقی مردمان لر شامل ،پاتکلی ،چمری،سحری،شیونی ،و یاری که هه این مقام ها توس دو ساز سنتی لرستان سرنا و دهل اجرا میگیرد. یاری و سحری نام دو مقامی است ویژه سوگواری در استان که در مراسم خاکسپاری نواخته می شود .موسیقی عزا در لرستان دارای قدمتی تاریخی است . اجزای این موسیقی عبارتند از :سحری(که به معنای اعلام مرگ کسی است)چمریانه،هرا و مویه که در رثای از دست دادن عزیزان بدون همراهی ساز نواخته می شود. چمر یا چمریونه موسیقی و آهنگ اندوهباری است که در سوگ و عزای افراد بزرگ در ریتمم های متفاوت و به وسییله سرنا و دهل نواخته می شود.پیا م آیین چمر علاوه بربیان اوج اندوه مردمان لر ،حاوی پیغامی است برای سایر افراد؛به نوعی که با اجرای این مقام از موسیقی عزا همه خواهند فهمید که بزرگی از میان ایل و طایفه عزادار مرده است.در گذشته نوازندگان برای آگاهی مردم ده و آبادی ها آهنگ چمر را می نواختند و به این همه را از فوت وی مطلع می کردند.با صدای آهنگ چمر مردم دست از کار می کشیدند و به محل عزا می شتافتند.حتی کودکان نیز گرد هم می آمدند و مانند پدران و مادرن خود گریه می کردند. در مراسم سوگواری مردمان لر همچنین مویه هایی در سوگ شخص توفی می خوانند که در این آیین زنان لر با هم آوایی این اشعار حزن انگیز را زمزمه می کنند.آنچه جالب توجه است برگزاری آیین چمر در روز رحلت اما خمینی(ره)در سال 1368 است.در آن روز ها تمام نقاط لرستان از شهر گرفته تا روستا شاهد نواختن آوای غممبار چمریونه بود که با مویه های غم انگیز زنان لر قلب هر شنونده ای را به درد می آورد به طور کلی واژه چمر می توانداز کلماتی مانند(چه مه ره )یعنی چشم به راه و منتظر کسی یا مساوی بودن ویا چم وچمانن به معنای خم وخم شدن کنایه از خم شدن پشت براثر غم گرفته شده باشد. سرزمین لرستان با حوزه ی فعالیت سیاسی فعلی به واسطه همجواری با استان های همجوار مانند ایلام ،کرمانشاه و خوزستان تنوعی از نژادها و گویش های ایرانی را در خود جای داده است. مردمانی که در این دیار می زیسته اند به مانند سایر مناطق همجوار دارای فرهنگ قوی و آیین های سنتی خاص خود بوده است که گاهی از همسایگان خود به عاریت گرفته اندو به آن رنگ و بوی محلی داده اند .آیین سنتی یکی از این رسوم محلی است که عده ای را عقیده بر آن است که از ابتدا از لرستان وارد ایلام شده است و رنگ بوی محلی گرفته است واجرای مراسم در بین جامعه ی عشایری غرب از ریشه های اعتقادی برخاسته از متن مفاهیم ارزشی این قوم مایه می گیرد که برای تکریم و تجلیل کردن از فقدان شخصیت ها و انسان های مصلح و خدا جوی ،دلاور و شجاع و ورد احترام مرد برپا می شود. برای برگزاری مراسم احتیاج به انجام یک سری کارهای مقدماتی است که مهترین آن ها عبارتند از 1.تدارک برگزاری مراسم چمر:پس از فوت فرد عشیره و طایفه اوبه فکرانجام چمر می افتند که بعد از تصمیمم گیری به جمع آوری ملزومات آن می پردازندکه به آن اصطلاحا خرج چمر می گویند. 2. جایگاه برگزاری مراسم: انتخاب جایگاه و محل برگزاری مراسم و تعیین آن به اعتبار و نقش عمده ی آن در ایجاد جاذبه و عرفی هرچه باشکوه تر صحنه ی مراسم ارتباط داردبه نحوی که پس از خاتمه ی مراسم با بجای گذاردن علایم تصویری تا سالیان دراز این علایم ضامن و تداعی کننده خاطرات فرد توفی است 3.نحوه ی حضوور در مراسم چمر: مدعویین به مراسم در گروه های منظم با لباس های تیره و سنتی که غالبا از ریش سفیدان و مردان و زنان میانسال طوایف و تیرههای دور ونزدیک می باشند به محل می آییند و غالبا همراه خود کمک هایی شامل گوسفند،روغن ،برنج وپول می باشند که در فهرستی که توسط طایفه صاحب مراسم گرفته می شود این کمک ها ثبت می شود تا در فرصت های متقابلا جبران نمایند.با انجام چنین رفتاری هزینه برگزاری مراسم که از یک روح تعاون نشات میگیرد تنها به خانواده ی توفی تحمیل نخواهد شد. معمولا مراسم استقبال از مدعویین به دو صورت انجام می گیرد. 1)استقبال از گروه مردان: این گروه که عمدتا از بزرگان وسران خانوادهی داغدار می باشند با لباس تیره و محلی در حالی که بر روی پیشانی و شانه های خود را گل گرفته اند و نوار های پهن از ساه چادر را به شیوه ی حمایل بر تن دارند در مقابل افراد و بزرگان تازه وارد مدعو قرار گرفته ،تازه واردان با تکرار کلمه ی ((بو،بو))ناراحتی خود را از فوت فرد نشان می دهند و متقابلا خانواده ی داغدار با تکرار کلمه ((هی داد،هی بیداد)) و((بو،بو)) به یکدیگر تسلیت می گویند و وارد شده گان نیز از یک ظرف گل که در یک تشت آماده گردیده به شانه ها و پیشانی خود می مالند تا مراتب همدردی خود را تجسمی عینی بخشند.سپس مدعویین به داخل سیاه چادر ها هدایت می شوند وپس از پذیرایی و صرف نهار ،برحسب رعایت سن و مقام با اجازه از خانواده ی متوفی توسط شخصی که یک کارد همراه داردبه نشانه ی احترام و پاسخ به همدردی مدعوین به پاک نمودن گل های شانه ها و پیشانی آنها ی پردازند. پس از گذشت چهل روز از فوت فرد و یا بعضا یکسال خانوادهی داغدار به خانواده هایی که برای همدردی با آنا ن لباش سیاه پوشیده رفته و با تشکر ازآنان در ابراز همدردی از آنان می خواهند که لباس های سیاه خود را درآورند وخانواده های داغدار همراه خود لباس نویی را که به نشانه ی تشکر و قدردانی آورده اند میدهند.وخوانوادهی داغدار برای تشکر و قدردانی از همدردی آنان به همه ی خانواده های دور نزدیک سر میزنند 2. استقبال از گروه زنان: این گروه که از بستگان درجه یک خانواده عزادار هستند با سربند های تیره و لباس و چادر تیره که به صورتی خاص بسته شده اند و صورت های خراشیده و شانه های گل گرفته شده به استقبال زنان رفته و هر دو گروه مهمانان و زنان خانواده ی عزاداربا ضربه هر دو دست بر روی صورت که گاه با خراشیدگی صورت همراه است و با گفتن عبارت ((وی وی)) که به صورت تند و سریع تکرار می شود به ابراز همدردی می پردازند.سپس.سپس مدعویین به داخل سیاه چادر هدایت می شوند. در داخل سیا ه چادر ها زنان به صورت دسته جمعی نواهایی را می خوانند که به آن مویه می گویند اجرای مراسم چمر:   در محل برگزاری زنان و مردان در دو گرو ه و صف منظم جدا از هم می ایستند. شاعران محلی ونوازندگان نیز هریک در جای خصوص خود قرار می گیرد.در روز موعود با بالا آمدن آفتاب و به نوا در آدن سرنا و دهل در میدان چمرگاه بستگان و اقوام صاحب عزا دور هم جمع شده و در دو صف جداگانه زن و مرد ولی مرتبط با هم بر روی خطی دایره وار در چمر گاه صف می بندند . نخست مردان و صف بسته ،علم ها و کتل ها را در قسمت های مختلف صف جای می دهند.سپس زنان در انتهای صف مردان صف بسته و پارچه ای سیاه را جلوی خود میگیرند و سپس شا عران محلی در چند دسته چهار تا شش نفری و معمولا در دسته های مختلف به همراه نوازندگان موسیقی که آلاتشان سرنا و دهل است به سرودن شعر های فی البداهه در رثای متوفی پرداخته که نوایشان با آهنگی خاص و بسیار غمگین خوانده می شود.در وسط میدان سکویی را ایجاد می کنند که به کتل معروف است و البسه و تفنگ و عکس متوفی را بر روی آن نصب می کنند.اسب متوفی را نیز با پارجه های سیاه تزیین می کنند و تفنگ صاحبش را بر روی آن قرار می دهند. سپس زنان جدای از مردان در گوشه ای که کتل نصب شده است به دورآن حلقه می زنند باهم صدایی هم اشعاری غم انگیز را که به آن ها مویه می گوییند و در رثای فرد متوفی می باشد را می خوانند .پس از اتمام مراسم و نزدیکی های ظهر از میهانان جهت صرف نهار در سیاه چادر هایی که قبلا در یک یا دوردیف برپا شده اند دعوت به عمل می آورند .غذای چمر معمولا چلو گوشت است که در سینی های بزرگ که در گویش محلی مجمه گفته می شود گذاشته می شود .پیش از غروب آفتاب مردان و زنان گرد علم ها و کتل ها جمع می شوند و پس از شیون بسیار پیرمردان قوم کتل خاص مرده را باز می کنند و مراسم پایان می یابد.