کاوش هايی که در غارهای ناحيه بختياری صورت گرفته مدارک با ارزشی را برای باستان شناسان آشکار نموده است. در اين محل ها علاوه بر ابزارهای سنگی داسی شکل، خنجرها و ابزارهای پهن و سنگهايی که از آنها برای تيز کردن استفاده می شده، چندين قطعه سنگ هماتيت( نوعی سنگ آهن) نيز کشف گرديد که انسان غار نشين از آنها برای استخراج رنگ قرمز بهره می گرفته است. به احتمال زياد اين رنگ قرمز برای رنگ کردن صورت و بدن زنان و مردان استفاده می شده است..

با گسترش مراکز شهرنشينی و آميزش های فرهنگی، انسان می تواند ردپای آثار بيشتری را بيابد. برای مثال نخستين نوع شانه، در شهر سوخته زابل با قدمت ۴۷۰۰ سال کشف شد که هنر بسيار زيادی در ساخت آنها به چشم می خورد و نشان می دهد که چنين هنری می بايستی در ساليان پيش رشد يافته باشد. اين شانه ها را می توان به دو نوع تقسيم نمود:

- شانه های چوبی مستطيلی شکل با اندازه های تقريبی ۵ در ۶ سانتی متر با تعداد ۲۰ تا ۳۰ دندانه ی دو سانتی متری که در دو طرف شانه نيز تزييناتی نمودار است.

- شانه های چوبی مربعی شکل با اندازه های تقريبی ۴ در ۴ سانتی متر با تعداد ۱۵ تا ۲۰ دندانه ی دو و نيم سانتی متری که با خطهای موازی و ضربدری تزيين شده اند.

همچنين کاوش های صورت گرفته به شعاع چندين کيلومتر در همان ناحيه، منجر به کشف عقيق، مرواريد، فيروزه و ديگر سنگهای نيمه گرانبها گرديد. چنين سنگهايی به احتمال زياد برای انواع گوناگون گردن بند، دست بند، انگشتر و ... بکار می رفته است و نشان می دهد که چه اندازه ساکنان شهر سوخته به ارزش لوازم آرايش و زيبايی خود آگاه بودند.

همچنين کاوش هايی که در منطقه شهداد کرمان انجام گرفت منجر به کشف پودرهای سفيد و قرمز آرايشی گرديد. هر گور تقريبا بدون استثنا شامل ظرف های پر از پودر سفيد رنگ بود؛ تعدادی از گورها نيز شامل ظرف های فلزی کوچکی بود که ته و بدنه آنها ماده قرمز رنگی بود. هيچ شکی نيست که اين پودرهای قرمز رنگ( هماتيت) برای سرخ کردن گونه ها و لب ها بکار می رفته است. اما نوع و روشی که زنان آرايش می کردند در هاله ای از ابهام قرار داشت تا اينکه صورتک هايی در هفت تپه خوزستان کشف شد. در اين صورتک ها ابروها کشيده و سياه، لبها و گونه ها سرخ، و زير چشم خطی تا نزديک ابرو کشيده شده بود. اين کشف مهم روش آرايش کردن زنان را نيز به خوبی نشان می داد.

در کاوش های صورت گرفته در منطقه شهداد کرمان قديمی ترين موچين نيز کشف شد. اين موچين ها درست به مانند موچين های امروزی ساخته شده بودند ولی اندازه ی کوچکتری داشتند. بعلاوه تعداد زيادی سنگهای عقيق، فيروزه، طلا، نقره، برنز، سرب و حتا صدف در ميان زيورآلات ساکنان شهداد کرمان پيدا شد. همچنين در کاوش های اين منطقه دستبندی کشف شد که می توان از آن به عنوان قديمی ترين کار جواهر نشان نام برد. زيبايی و ظرافت موجود در اين دستبند به حدی است که پرسش هايی را برای باستان شناسان مطرح کرد. اينکه؛ چگونه و با چه ابزاری هنرمند شهدادی مهره های اين دستبند را سوراخ کرده و به آنها جلا داده است؟ کاری که امروزه با ابزارهای پيشرفته هم توجه خاصی می طلبد. با حفاری هايی که در تپه دهقان شهداد انجام شد ابزارهای توليد اينگونه زيورآلات نيز کشف گرديد.

در حفاری ها و کاوش های تپه سيلک کاشان و تپه حصار دامغان، پس از سفالينه ها بيشترين کشفيات متعلق به مهره ها و زيورآلات است. بطوری که در تپه حصار هيچ گوری نبود که از اين اشيا خالی باشد. حتا بچه ها نيز دارای چنين اشيا زينتی بودند.

در حفاريی که از گور يک زن، در پشت کوه لرستان، انجام شد فنرهايی به همراه ميله های نوک تيز که يک طرف ميله ها تزيين شده بودند کشف شد که به نظر می رسد زن لر موهايش را در اين فنرها می پيچانده است و به آنها فرم می داده است. همچنين در کاوش های ديگری ميله هايی با اندازه های کوتاه تری نيز پيدا شد که شايد بتوان گفت که موهای طبيعی توسط اين ميله ی کوتاه به موهای مصنوعی يا کلاه گيس متصل می شدند.

در تخت جمشيد اگر چه تصاوير زنان نشان داده نشده است. اما ريش و موهای پادشاهان و سربازان نشان می دهد که آنها از موهای مصنوعی استفاده می کردند. گزنفون در مورد کورش بزرگ می گويد: « ... کورش خط هايی زير چشمهايش می کشيد. او خود را آرايش می کرد و يک کلاه گيس به مانند مادها می پوشيد.» در تصوير يک مُهر هخامنشی که در موزه لوور نگهداری می شود يک زن اشرافی هخامنشی با آرايش کامل نشان داده شده است. اين زن بر روی صندلی کوچکی نشسته و پاهايش را بر روی چهار پايه ايی گذاشته در حالی که به آيينه يی که در دستش است نگاه می کند. يک پيشخدمت در پشت سر زن مشغول باد زدن او است و پيشخدمت ديگری در جلوی او ايستاده که به نظر می رسد به او يک کلاه گيس می دهد.

می توان گفت که زنان ايران آنقدر عاشق زيورآلات و لوازم آرايش خود بودند که حتا پس از مرگ هم، اين علاقه را از دست نمی دادند. حفاری هايی که در تپه های ری انجام گرفته، نشان داد که حتا سه تا چهار قرن پس از اسلام باز هم زنان با جواهرتشان دفن می شدند. در حفاری های انجام شده از يکی از اين تپه ها، يک جفت گوشواره طلا به شکل طاووس که با زمرد سبز و عقيق تزيين شده بود کشف گرديد...